Andrew Schally, amerykański laureat Nobla polskiego pochodzenia, żył 98 lat i uzyskał aż 26 doktoratów honorowych, w tym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Andrew Schally, amerykański laureat Nobla polskiego pochodzenia, żył 98 lat i uzyskał aż 26 doktoratów honorowych, w tym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zuma / Forum
Strona główna

Wojownik

Urodził się 30 listopada 1926 roku w Wilnie jako Andrzej Wiktor Schally, a w swej autobiografii podał, że oprócz polskiej płynęła w nim także krew przodków z Francji, Szwecji i Austro-Węgier. Był synem Marii z domu Łąckiej i Kazimierza, absolwenta akademii wojskowych w Wiedniu i Saint-Cyr we Francji, od 1935 roku szefa Gabinetu Wojskowego prezydenta Ignacego Mościckiego, od 1936 roku w randze generała brygady.

Po napaści Niemiec we wrześniu 1939 roku na Polskę generał Schally z rodziną przedostał się z kolumną prezydencką do Rumunii, gdzie zostawił rodzinę i pojechał dalej z prezydentem do Szwajcarii, potem do Francji i Szkocji. Andrzej przetrwał wojnę w Rumunii. Wspominał potem, że przebywając wśród żydowskich uciekinierów z Polski, nauczył się mówić po francusku, rumuńsku, niemiecku, rosyjsku, włosku oraz w jidisz. Potem niestety większość tego zapomniał.

W 1945 roku przedostał się do Francji, a stamtąd do Szkocji, gdzie dokończył naukę przerwaną przez wojnę. Od 1946 roku studiował chemię w Londynie. W tym czasie bardzo pasjonował się piłką nożną i próbował nawet swych sił na boisku, grając jako środkowy napastnik w angielskich i szkockich klubach z niższych lig. Nie odniósł w tym sporcie sukcesu, ale zachował doskonałą formę fizyczną, codziennie pływał i uprawiał rozmaite ćwiczenia. Chwalił się, że jego życiowym mottem jest: Mens sana in corpore sano (W zdrowym ciele zdrowy duch).

W 1950 roku zatrudnił się jako technik w Narodowym Instytucie Badań Medycznych w Mill Hill w Londynie. Miał tam wyjątkową okazję rozwijania umiejętności pod okiem wybitnych uczonych, w tym trzech późniejszych noblistów (Rodney Porter, Archer Martin i John Cornforth). Wspominał potem, że trzy spędzone tam lata ukształtowały go jako naukowca i dały inspirację do dalszej kariery. W 1952 roku przeniósł się na Uniwersytet McGill w Montrealu, gdzie zaczął badania nad hormonami przysadki mózgowej. Uzyskał obywatelstwo kanadyjskie i stopnie naukowe – w 1955 bakałarza, a w 1957 doktora biochemii. Przeniósł się wtedy do Stanów Zjednoczonych i zaczął pracować w Baylor University w Waco w Teksasie. W latach 1962–1975 prowadził badania wspólnie z Rogerem Guilleminem, amerykańskim neuroendokrynologiem pochodzenia francuskiego. Ich temperamenty i podejście do tematu były bardzo różne, więc ich drogi szybko się rozeszły i stali się zaciekłymi rywalami. Obaj starali się poznać i wydzielić hormony mózgowe regulujące m.in. wzrost i rozmnażanie.

W 1962 roku Schally uzyskał obywatelstwo amerykańskie i został szefem centrum medycznego Veterans Administration w Nowym Orleanie. Ponieważ mózg zawiera minimalne ilości hormonów, potrzebował ogromnej ilości mózgów do przeprowadzenia badań. Pracował bez wytchnienia, współpracowników traktował jak dowódca na polu walki, a swój plan mógł zrealizować dzięki darowiźnie od firmy Oscar Mayer. Ze 160 tysięcy mózgów świńskich udało mu się wyizolować zaledwie 800 mikrogramów hormonu, co jednak wystarczyło do zbadania jego struktury.

Ukoronowaniem sukcesów Schally’ego była Nagroda Nobla z fizjologii i medycyny, przyznana w 1977 roku. Wraz z nim wyróżniony został Roger Guillemin, ale obaj musieli podzielić się pieniędzmi z Rosalyn Yalow, amerykańską fizyczką, która opracowała metodę analizy zawartości hormonów w materiale biologicznym. Podczas ceremonii wręczenia Nagród Nobla w Sztokholmie rywale zachowywali się w cywilizowany sposób, ale wkrótce wrogość między nimi powróciła. W czerwcu 1978 roku Guillemin odmówił udziału w konferencji w Sztokholmie, gdy dowiedział się, że będzie tam Schally. Ten nie pozostał mu dłużny i napisał do Guillemina: „Pańskie lekceważące i obraźliwe wypowiedzi zdumiały mnie zupełnie tak, jak atak na Pearl Harbor zdumiał amerykańską flotę”. Ich rywalizację opisał Nicolas Wade w książce „The Nobel Duel” (1981).

Po tym, jak w 2005 roku huragan Katrina zniszczył laboratorium Schally’ego, uczony przeniósł się z Nowego Orleanu na Florydę, na Uniwersytet Miami. Zmienił też tematykę badań i zajął się analizą hormonu wzrostu. Mimo podeszłego wieku nadal cieszył się dobrą formą umysłową i fizyczną. Był doskonałym pływakiem i często wyprawiał się daleko w ocean mimo ostrzeżeń straży przybrzeżnej. Po pandemii COVID-19 pracował głównie zdalnie. Koledzy bardzo cenili wizyty u niego, podczas których podawał swój specjalny gin -and-tonic. Sporo czasu poświęcał słuchaniu muzyki, szczególnie Beethovena, Brahmsa i Liszta.

Był dwukrotnie żonaty. Małżeństwo z Margaret Rachel White zakończyło się rozwodem. Potem Schally ożenił się z poznaną w Brazylii endokrynolożką Aną Marią de Medeiros-Comaru. W 2004 roku, po 28 latach małżeństwa, zmarła ona na nowotwór trzustki. Schally zmarł 18 października 2024 roku w swoim domu w Miami Beach.

Wiedza i Życie 3/2025 (1083) z dnia 01.03.2025; Uczeni w anegdocie; s. 71