Człowiek - strona 1

Wiedza i Życie z dnia 1 kwietnia 2025

Oprawcy na etacie

Badacze zaczynają rozumieć efekt iluminacji – jak i kiedy się pojawia oraz dlaczego jest ważny.

Eureka!

John Kounios, Yvette Kounios

Scientific American z dnia 1 kwietnia 2025

Eureka!

Aby zmniejszyć podziały, należy zacząć od ocen moralnych.

Jak niemoralni są nasi przeciwnicy polityczni?

Curtis Puryear, Emily Kubin, Kurt Gray

Scientific American z dnia 1 kwietnia 2025

Jak niemoralni są nasi przeciwnicy polityczni?

Większość ludzi tego nie potrafi.

Czy umiesz ocenić, który węzeł jest mocniejszy?

Scientific American z dnia 1 kwietnia 2025

Czy umiesz ocenić, który węzeł jest mocniejszy?

Myśli pojawiają się w mózgu zaskakująco wolno.

Nieprzekraczalna granica

Rachel Nuwer

Scientific American z dnia 1 kwietnia 2025

Nieprzekraczalna granica

Dotyczy to i kobiet, i mężczyzn.

Młodość uwodzi

(KKG)

Wiedza i Życie z dnia 1 kwietnia 2025

Młodość uwodzi

Wiadomość, że geny wymarłych przodków mogą znacząco wpływać na nasz mózg i zachowanie, jest raczej sprzeczna z intuicją. Najnowsze badania wskazują jednak, że ich obecność jest zauważalna. [Artykuł także do słuchania]

Neandertalskie DNA: kluczowy element historii nas wszystkich

Emily L. Casanova, F. Alex Feltus

Scientific American z dnia 1 kwietnia 2025

Neandertalskie geny a umysł człowieka

Aby utrzymać przewagę konkurencyjną w dziedzinie nauki i techniki, Stany Zjednoczone muszą ułatwić urodzonym za granicą pracownikom sektora STEM wjazd do kraju.

Ułatwienie imigracji do USA napędzi innowacje

Redakcja Scientific American

Scientific American z dnia 1 kwietnia 2025

Ułatwienie imigracji do USA napędzi innowacje

Spadku dzietności nie zahamują ani nowe ulgi i zasiłki, ani większa liczba przedszkoli i tanich mieszkań. Coraz więcej młodych ludzi nie widzi siebie w roli rodziców.

Dzieci? Nie planuję

Magdalena Nowicka-Franczak

Wiedza i Życie z dnia 1 kwietnia 2025

Dzieci? Nie planuję

Jak zwerbowała pokolenie kobiet-naukowców.

Tajna sieć Marii Skłodowskiej-Curie

Scientific American z dnia 1 kwietnia 2025

Tajna sieć Marii Skłodowskiej-Curie

Oczekiwanie, że dzieci będą różnie wyrażać lub skrywać swoje uczucia w zależności od tego, czy są chłopcami, czy dziewczynkami, jest krzywdzące.

Emocje nie mają płci

Pragya Agarwal

Scientific American z dnia 1 kwietnia 2025

Emocje nie mają płci

Nasz głos to nic innego jak sygnał jakości, indywidualna i niepowtarzalna cecha, prawie jak odciski palców. Nawet bliźnięta jednojajowe mają nieco inne głosy.

Co zdradza głos

Ewa Nieckuła

Wiedza i Życie z dnia 1 kwietnia 2025

Co zdradza głos

Gdy rosną w siłę elity, a biednieją masy, rewolucja jest za progiem. Jej czas i miejsce można wyliczyć, gorzej z szacowaniem skutków. O swojej książce „Czasy ostateczne” opowiada Peter Turchin, biolog ewolucyjny. [Artykuł także do słuchania]

Peter Turchin: Żadne imperium nie przetrwa rozpadu ładu społecznego

25 marca 2025

Polityka z dnia 25 marca 2025

Ta pompa jest jak bomba

Zbyt pochopne wnioski, nadmiernie uproszczone konkluzje, mała grupa badana – to przepis na nieudane doniesienie naukowe.

Sowy i śpiochy mogą mieć depresję i demencję? Nie ma podstaw, by w to wierzyć

20 marca 2025

Współcześni ludzie mają w swoim DNA ślady po dwóch pradawnych populacjach. To kolejny dowód na to, że jesteśmy wynikiem milionów lat ewolucyjnych eksperymentów natury. Dostarczyli go naukowców z University of Cambridge.

Homo sapiens po niejednej linii dziedziczy

19 marca 2025

Kim byli pierwsi Europejczycy? Skąd – o ile w ogóle – przybyli? I jaką wiedzę o ewolucji człowieka mogą nam dać? Odpowiedzi dostarcza nowe odkrycie z w Hiszpanii.

Szczęka sprzed ponad miliona lat, czyli pytanie o nowego przodka

12 marca 2025

Ustalono płeć szczątków znalezionych w ruinach bizantyjskiego klasztoru Khirbat el-Masani pod Jerozolimą. Tym samym jest pierwszy dowód na to, że surowe praktyki pokutne stosowały także kobiety.

Pokutną zbroję przywdziewali nie tylko mężczyźni

12 marca 2025

Wpływ, jaki na więzi społeczne mają obwodnice śródmiejskie w 50 największych miastach USA, przeanalizowali badacze z Complexity Science Hub. Wnioski są zgodne z tezą urbanistów.

Drogi dzielą tych, co blisko siebie

11 marca 2025

A jeśli ten stan to nie tylko problemy z pamięcią i koncentracją? O niebezpiecznych związkach między pandemią a populizmem. [Artykuł także do słuchania]

„Długi Covid” ma jeszcze jedną twarz. Polityczną

11 marca 2025

Drapacze chmur bogaczy sąsiadujące z popadającymi w ruinę kamienicami czynszowymi – to obraz wielu metropolii. Współczesnych, ale też starożytnych. Temu tematowi swoje badania poświęcili naukowcy z Max Planck Institute of Geoanthropology w Jenie.

Nierówności są wpisane w DNA miast? Tak, ale niekoniecznie

10 marca 2025

Czterokrotnie próbowano określić, z jakiego okresu pochodzi jedno z bardziej zagadkowych znalezisk antropologicznych w Europie. Bez wiarygodnego skutku. Wreszcie można odtrąbić sukces.

Dziecko z Lapedo ujawniło swój wiek

6 marca 2025

Osobniki zamieszkujące Afrykę Wschodnią już 1,5 mln lat temu tworzyły narzędzia nie tylko z kamienia – informują hiszpańscy badacze. Do tej pory sądzono, że inny surowiec stosowano dopiero milion lat później.

Co homininom mógł ofiarować słoń

5 marca 2025

Determinizm płciowy ustawił kobiety po stronie natury, z mężczyzn zaś uczynił twórców kultury i cywilizacji. Przyczyny upatrywano w męskiej biologii, ale ostatnio coraz częściej mówi się o wspieranej przez religie kulturze, którą mężczyźni wykorzystali, by kontrolować kobiety i ich płodność. [Artykuł także do słuchania]

Kobiety paleolitu: sprawne, sprytne, kreatywne. Naukowcy długo się co do nich mylili

4 marca 2025

Polityka z dnia 4 marca 2025

Mocna płeć

Za produkcję krwinek, czyli hematopoezę, odpowiada w organizmie człowieka szpik kostny. To zdanie właśnie przestało być prawdziwe. A to za sprawą badań naukowców z University of California.

Płuca potrafią więcej. Czas na zmiany w podręcznikach

3 marca 2025

Co łączy małego orangutana i znudzonego dzieciaka stojącego z rodzicami w kolejce do kasy? Szczególne zachowania, których korzenie sięgają czasów, kiedy na Ziemi nie było jeszcze ludzi. [Artykuł także do słuchania]

Trzynaście milionów lat harców, czyli o poczuciu humoru całkiem na poważnie

Erica Cartmill

Scientific American z dnia 1 marca 2025

Pochodzenie wygłupów

Zanim wymyślono stetoskop, głównym atrybutem lekarza było wypełnione nim szklane naczynie. Medycy analizowali nie tylko kolor uryny, ale pianę, zapach, a nawet smak i na tej podstawie stawiali diagnozę. Być może dlatego temat tego płynu nigdy nie był objęty kulturowym tabu, a on sam przyczyniał się do rozwoju gospodarczego miast i różnych gałęzi przemysłu.

Sikanie nie tylko na zdrowie. Opowieść o korzyściach z moczu

Renata Bubrowiecka

Wiedza i Życie z dnia 1 marca 2025

Płynne złoto

Echolokacja umożliwia niektórym osobom jazdę na rowerze lub grę w koszykówkę, mimo że są od dziecka niewidome. By orientować się w otoczeniu, zwykle wydają głośne, ostre mlaski językiem, słuchając różnic między odbijanymi od przedmiotów dźwiękami.

Dźwięk bywa dla mózgu widoczny

Simon Makin

Scientific American z dnia 1 marca 2025

Komora pogłosowa

Jak chronić poufne informacje?

Dlaczego wycieki danych zagrażają naszemu bezpieczeństwu

Ben Guarino

Scientific American z dnia 1 marca 2025

Dlaczego wycieki danych zagrażają naszemu bezpieczeństwu

Naukowcy podejrzewają, że powiększenie się mózgów australopiteków nie miało związku z mięsną dietą. Przebadane osobniki były wegetarianami.

Inteligencja nie z mięsa?

Wiedza i Życie z dnia 1 marca 2025

Inteligencja nie z mięsa?

Foie gras: eleganckie danie niehumanitarne

Radosław Kożuszek

Wiedza i Życie z dnia 1 marca 2025

Pasztet niehumanitarnego tuczu

Zestawienie wszystkich ludzi, którzy kiedykolwiek polecieli w kosmos

Klub astronautów

Scientific American z dnia 1 marca 2025

Klub astronautów

Od armii wyrzutków po najlepiej wyszkolonych najemników świata. Legia Cudzoziemska wciąż przyciąga najtwardszych żołnierzy.

Białe kepi, żelazna dyscyplina

Wiedza i Życie z dnia 1 marca 2025

Białe kepi, żelazna dyscyplina

Badania genetyczne sugerują, że 2 tys. lat temu na Wyspach Brytyjskich panował matriarchat.

U Celtów rządziły kobiety

Wiedza i Życie z dnia 1 marca 2025

U Celtów rządziły kobiety

Pierwsi ludzie mogli pojawić się w Europie już przed 1,95 mln lat, czyli o 500 tys. lat wcześniej, niż sugerowały dotychczasowe odkrycia.

Najstarsi Europejczycy z Niziny Wołoskiej

„Istnieje trwałe gospodarcze i społeczne zapotrzebowanie na paliwa kopalne, które nadal będą odgrywać kluczową rolę w naszym życiu”? Są one „niezbędne dla współczesnej cywilizacji”? Argument przeciw takim opiniom ma już 99 lat.

Wiedza i Życie z dnia 1 marca 2025

Najstarsi Europejczycy z Niziny Wołoskiej

Opinie

Ropa i gaz ziemny: kłamstwa dla zachowania status quo

Naomi Oreskes

Scientific American z dnia 1 marca 2025

Naprawdę niezbędne?

Ten gatunek jest badany z każdej możliwej strony przez naukowców różnych specjalizacji i za pomocą najnowszych technologii. Nowe analizy każą inaczej spojrzeć na jego genezę.

Ucho neandertalczyka wskazuje na wąskie gardło

28 lutego 2025

Rozwój technologiczny w okresie paleolitu dotyczył wyłącznie Europy i Afryki? Nowe badania podważają to przekonanie.

Azjatyccy wyspiarze sprzed 40 tys. lat pływali nowocześnie

27 lutego 2025

Lasy deszczowe przez długi czas były uważane za nieodpowiednie miejsca do zamieszkania przez ludzi. Nowe badania międzynarodowego zespołu naukowców dowodzą jednak, że niesłusznie.

Homo sapiens sapiens gęstwiny się nie obawiał

26 lutego 2025

Ludzina jest niekaloryczna, a człowieka trudno upolować. Skąd zatem osiemnaście tysięcy lat temu koło Krakowa wzięli się ludożercy? O kanibalach w przeszłości i współczesnej kulturze opowiadają doktor habilitowana Marta Połtowicz-Bobak i Dariusz Bobak. [Artykuł także do słuchania]

Baba Jaga i Hannibal Lecter - następcy kanibali także spod Ojcowa

25 lutego 2025

Polityka z dnia 25 lutego 2025

Kanibale spod Ojcowa

Pojawili się w Europie w latach 70. IV w. i założyli bardzo wpływowe, choć krótkotrwałe imperium. Naukowcy od lat spierają się, czy wywodzili się z koczowniczego ludu Xiongnu, którego państwo w Azji Środkowej upadło ok. roku 100.

Hunowie: ile odziedziczyli po wschodnioazjatyckich elitach

25 lutego 2025

Dwa nowe badania archeologiczne ukazują, jak wiele dzięki nowoczesnym metodom badawczym można dowiedzieć się o dawnych społecznościach. Mimo że dotyczą zupełnie różnych kultur i okresów historycznych, ujawniają dramatyczne aspekty życia i śmierci dawnych ludzi.

Czaszki przemawiają: Wikingowie chorowali, Iberowie obcinali głowy

24 lutego 2025

W 1825 r. odbyła się intronizacja Karola Filipa Burbona, od tego momentu Karola X. Była to ostatnia koronacja króla Francji – kolejni królowie (i jeden cesarz) tytułowali się już władcami Francuzów. Była to też ostatnia okazja do wykonania pewnego zabiegu, teoretycznie medycznego.

Królewski dotyk: dwusetna rocznica końca wiary

Piotr Panek

24 lutego 2025

Czy na globach takich jak Ziemia pojawienie się inteligentnego życia jest naturalną konsekwencją zmian geologicznych i biologicznych?

Homo się nie spóźnił ani nie nadszedł zbyt wcześnie

21 lutego 2025

Czy organizmy ludzkie dobiegły do biologicznej mety? A może pewne czynniki ryzyka i nierówności społeczne skutecznie uniemożliwiają dalszy postęp?

Oczekiwana długość życia w Europie: wzrost został zahamowany

Jolanta Iwańczuk

20 lutego 2025

Odkrycie grobu Tutanhamona w 1922 r. przez Howarda Cartera na zawsze zmieniło oblicze egiptologii. Po ponad stu latach badacze znaleźli kolejny z czasów XVIII dynastii.

Ostatni grobowiec faraona w Dolinie Królów odnaleziony

19 lutego 2025

Ofiary bitew lub utonięć, a może zwłoki pochowane wcześniej na cmentarzach, które uległy erozji? Do tych starszych hipotez na temat kości znalezionych w angielskiej rzece badacze dołożyli właśnie kolejną.

Szczątki z Tamizy: zbiór nieprzypadkowy

Nasza planeta nie lubi zimna – śnieg i lód pojawiały się na niej bardzo rzadko w ciągu ostatnich 420 mln lat. Obecny okres w dziejach globu to efekt niecodziennego splotu okoliczności, który dla nas okazał się korzystny – twierdzą naukowcy.

18 lutego 2025

Środowisko

My, dzieci wyjątkowo chłodnej Ziemi

17 lutego 2025

W tym badaniu udział wzięli nie tylko naukowcy, lecz także wyszkoleni „wąchacze” oraz elektroniczny „nos”. Wyniki okazały się zaskakujące.

Mumie pachną drewnem i słodyczą

Co łączyło Skłodowską-Curie i Einsteina? Na czym w życiu zależało im najbardziej? Co ich różniło? O korespondencji między dwojgiem badaczy opowiada dr Ewa Łabno-Falęcka – doradczyni inwestycyjna, wykładowczyni na Politechnice Warszawskiej, założycielka i prezeska Fundacji Rozwoju Edukacji dla Przemysłu, współwydawczyni książki „Listy 1911–1932 Maria Skłodowska-Curie / Albert Einstein”.

17 lutego 2025

Podkast

Podkast 124. Ewa Łabno-Falęcka: O wspólnej miłości Marii i Alberta

Karol Jałochowski

14 lutego 2025

Przed zaplanowanymi na 23 lutego 2025 r. wyborami w Niemczech, trwa dyskusja nad przyczynami rosnącej popularności skrajnie prawicowej Alternatywy dla Niemiec (AfD). Kamyczek do ogródka dorzucili właśnie uczeni z Johann Wolfgang Goethe-Universität.

Poparcie dla AfD to wynik nieoczywistych zderzeń

13 lutego 2025

Bohater czy złoczyńca? Ofiara czy winowajca? Kim był jeden z najsłynniejszych podróżników i dlaczego o jego zabójstwie dyskutuje się do dziś. [Artykuł także do słuchania]

James Cook: trzy śmierci brytyjskiego żeglarza

Katarzyna Kostecka

13 lutego 2025

Czy istnieje związek między czasem spożywania przez niemowlęta mleka matki a urbanizacją? Nowa publikacja w „PNAS Nexus” sugeruje, że tak. Skąd ta wiedza? Z zębów.

Cesarstwo Rzymskie: na co wskazuje karmienie piersią

11 lutego 2025

Paleoantropologia, czyli nauka o pochodzeniu człowieka, usiana jest trupami poległych hipotez. [Artykuł także do słuchania]

Homo rzekomo, czyli fałszywy obrazek ewolucji

Marcin Ryszkiewicz

11 lutego 2025

Polityka z dnia 11 lutego 2025

Homo rzekomo

Zimnej immersji przypisuje się wiele właściwości prozdrowotnych. By sprawdzić, czy słusznie, naukowcy z University of South Australia przeprowadzili metaanalizę.

Morsowanie: hartuje i odstresowuje, czy działa jak placebo

11 lutego 2025

Szczątki znalezione w Ojcowskim Parku Narodowym dostarczają dowodów na to, w jaki sposób żyjący 18 tys. lat temu przedstawiciele epoki magdaleńskiej traktowali pokonanych wrogów.

Kanibalizm w Jaskini Maszyckiej: demonstracja siły i kontroli

10 lutego 2025

Praktyczne umiejętności arytmetyczne wykorzystywane przez dzieci w codziennym życiu nie przekładają się na zdolności oceniane w warunkach formalnej edukacji. I na odwrót.

Życie i szkoła nie mówią tym samym językiem

5 lutego 2025

Dzięki genetykom możemy spojrzeć na tę zagadkę z nowej perspektywy. Badania opublikowane w „Nature” pokazują, jak kształtowały się geny ludu, który zdominował olbrzymią część Eurazji.

Gdzie biją genetyczne źródła Indoeuropejczyków

5 lutego 2025

Podczas udanych prób poprawiania czyjegoś samopoczucia aktywności mózgów rozmawiających osób zaczynają się do siebie dostrajać.

Pocieszanie przez synchronizowanie

Maria Zguda

4 lutego 2025

Odnaleziony w kościele Sant'Antonio in Polesine fresk, przedstawiający muzułmański namiot, to dowód na adaptację islamskiej sztuki w chrześcijańskim rytuale.

Islam w Europie – nie tylko wojna, ale także fascynacja

3 lutego 2025

Ustalono, jak chorobotwórcze bakterie prowadzą do pojawienia się przykrych objawów.

Bolesne skurcze jelit

(KKG)

Wiedza i Życie z dnia 1 lutego 2025

Bolesne skurcze jelit

Analogią może być wysłanie listu na przykład z Nowego Jorku do Tajpej. Treść listu zawiera jego cel, ale na kopercie musi być miejsce przeznaczenia. Podobnie mimo że mowa i muzyka są pełne informacji, nasz mózg potrzebuje kilku podstawowych wskazówek, aby szybko określić, które obszary zaangażować.

Mowa i muzyka: jak rozróżnia je mózg

Andrew Chang

Scientific American z dnia 1 lutego 2025

Jak mózg oddziela mowę od muzyki

Rodzaj Homo jak wszystkie ssaki naczelne wywodzi się z tropików. Tam żyli nasi przodkowie i tam wciąż mieszkają nasi krewni z rodziny hominidów – goryle, szympansy i orangutany. My jednak oswoiliśmy zimno i przystosowaliśmy się do niego na setki sposobów, a niektórzy nawet je polubili.

Jak polubiliśmy zimno?

Wiedza i Życie z dnia 1 lutego 2025

Jak polubiliśmy zimno?

Pradawni krewniacy człowieka biegali na dwóch nogach, choć wolniej niż my – sugerują symulacje komputerowe sposobu poruszania się hominida z gatunku Australopithecus afarensis, który ponad 3 mln lat temu mieszkał w Afryce Wschodniej.

Niezdarna Lucy

Wiedza i Życie z dnia 1 lutego 2025

Niezdarna Lucy

Przyjęcie cudzego punktu widzenia nie jest łatwe. Wzmocnienie empatii jako normy społecznej mogłoby zmotywować ludzi do takiego wysiłku. [Artykuł także do słuchania]

Empatia nie musi być trudniejsza niż zanurkowanie na dno oceanu

Elizabeth Svoboda

Scientific American z dnia 1 lutego 2025

Nagroda za empatię

Iluzja ta znana jest od dawnych czasów – opisano ją pismem klinowym na glinianej tabliczce z asyryjskiego miasta Niniwa, datowanej na VII wiek p.n.e. Próby jej wyjaśnienia są równie stare, jak ona sama, a większość była nieudana. [Artykuł także do słuchania]

Księżyc: olbrzym istniejący tylko w naszych głowach

Phil Plait

Scientific American z dnia 1 lutego 2025

Jak nasze oko postrzega Srebrny Glob

W cieniu amerykańskiego wymiaru sprawiedliwości funkcjonuje przemysł, który zamienia ludzką wolność na zysk korporacyjny. Jakie firmy wzbogacają się na pracy więźniów?

Penitencjarny interes

Wiedza i Życie z dnia 1 lutego 2025

Penitencjarny interes

Są ulotne, ale wydają się rzeczywiste i wywierają na nas wpływ, ponieważ mózg i ciało postrzegają je jako prawdziwe. Inżynieria snów może uczynić spanie zdrowszym w bardzo szerokim ujęciu.

Świadome sny mogą poprawić jakość życia na jawie

Michelle Carr

Scientific American z dnia 1 lutego 2025

Świadome sny mogą poprawić jakość życia na jawie

Stymulacja mózgu może prowadzić do stanu uważności

Ultradźwiękowa medytacja

Lucy Tu

Scientific American z dnia 1 lutego 2025

Ultradźwiękowa medytacja

Zanim wzięli udział w bitwie, sięgali po łyżeczkę ziołowego dopingu.

Germańscy wojowie na energetykach

(AK)

Wiedza i Życie z dnia 1 lutego 2025

Germańscy wojowie na energetykach

Kiedy i gdzie doszło do udomowienia tych zwierząt? Jaki wpływ miały na rozwój cywilizacji? Oto co mówią najnowsze badania.

Owca: człowiek ją udomowił, ona go zmieniła

31 stycznia 2025

Tropikalne lasy Amazonii przez dekady kojarzono z dziewiczą przyrodą i plemionami żyjącymi w harmonii z naturą. Kolejne odkrycia burzą ten obraz.

Amazonia: Kultura Casarabe rolniczo wyprzedziła swój czas

30 stycznia 2025

„Polacy wyjątkowo chętnie mitologizują swoje pochodzenie” – opowiada paleogenetyk dr Ireneusz Stolarek.

Czego Polacy szukają w swoich genach – i dlaczego grozi im rozczarowanie?

28 stycznia 2025

Polityka z dnia 28 stycznia 2025

Lepienie Piasta

Długo czekała, aż mainstream dojrzy jej potencjał. Budzi wielkie oczekiwania, ale też niemałe obawy. Kreatyna – królowa sportowych suplementów.

Kreatyna – skarbnica energii. Czy jest bezpieczna?

28 stycznia 2025

Polityka z dnia 28 stycznia 2025

Kreatorka mięśni

Dlaczego pytanie „po co nam mózg?” ma znaczenie dla tych, których nie interesują uczące się pierwotniaki albo meduzy uciekające przed drapieżnikami? Dlaczego ktoś, kto zajmuje się percepcją wzrokową u ludzi, miałby w ogóle się nad tym zastanawiać? [Artykuł także do słuchania]

Mózg na zimno: Jak daleko można zajść bez mózgu?

Mateusz Kostecki

27 stycznia 2025

33. Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy odbywający się 26 stycznia 2025 r. jest wyjątkowy pod wieloma względami. Począwszy od tego, że pierwszy raz sprzęt medyczny zakupiony przez Fundację WOŚP zostanie wymieniony na nowocześniejszy (zbiórka dedykowana jest hematologii i onkologii dziecięcej), a skończywszy na tym, że najgorętsza aukcja związana jest z nauką.

WOŚP 2025: Nauka w wielu odsłonach

sw, pulsar

26 stycznia 2025

68 krajów, prawie 72 tys. respondentów, 241 autorów – wyniki zakrojonych na wielką skalę badań przeczą tezie, że społeczeństwa en masse osuwają się w denializm. Naukowcy muszą jednak być aktywniejsi.

Raport: Sprawdzam, ale szanuję. Kryzys zaufania do naukowców to spora przesada

Katarzyna Czarnecka

25 stycznia 2025

Podkast

Podkast 121. Sławomir Poloczek: Nowy Testament – między natchnieniem a herezją

Czy Biblię można analizować naukowo i podważać jej autentyczność, skoro przez Chrześcijan jest uważana za daną przez Boga? Rozmowa z dr. Sławomirem Poloczkiem, historykiem z Katedry Filologii Klasycznej Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, zajmującym się początkami chrześcijaństwa, badaniem tekstów biblijnych i wczesnochrześcijańskich.

24 stycznia 2025

Brytyjski chirurg z Imperial College London jest w zasadzie rzetelnym i wiarygodnym korespondentem danych naukowych. W zasadzie, bo niekiedy popada w przesadną egzaltację.

Ostatnie dźwięki orkiestry? Recenzja książki: James Kinross, „Świat mikrobiomu”

23 stycznia 2025

Rosnące wyzwania środowiskowe i klimatyczne sprawiają, że naukowcy coraz częściej sięgają po nowoczesne narzędzia, by zrozumieć, jak ludzkie społeczności radziły sobie kiedyś z kryzysami. Najnowsze badania przeprowadziła dr Iza Romanowska, laureatka grantu ERC.

Przeszłość pokazuje, jak dotrwać do przyszłości

22 stycznia 2025

– Obywatelom wybranym losowo na urząd albo do ciała doradczego trudniej było budować zakulisowe koalicje, bo się nie znali. Przypadkowość była też narzędziem walki przeciwko grupom nacisku czy oligarchiom – opowiada profesor Josine Blok, historyczka starożytności z Uniwersytetu w Utrechcie. [Artykuł także do słuchania]

Wybory w drodze losowania sprawdziły się w starożytnych Atenach. Dlaczego nie spróbować dziś?

21 stycznia 2025

Polityka z dnia 21 stycznia 2025

Los na głos

Badanie opublikowane na łamach „Science Advances”, jest pierwszym tego typu przedsięwzięciem. Jego celem było sprawdzenie, czy różne kultury – oddalone od siebie w czasie i przestrzeni – podobnie karały za przestępstwa okaleczenia ciała.

Oko za oko, ząb za ząb: zasada prawnie niedosłowna, ale uniwersalna

20 stycznia 2025

Czy wiadomo, kto naprawdę napisał Ewangelie? Czy prześladowania chrześcijan były tak brutalne, jak nas uczono? [Artykuł także do słuchania]

Na początku było słowo. Tylko czyje? Prawdy i mity o początkach chrześcijaństwa

18 stycznia 2025

Polityka z dnia 18 stycznia 2025

Na początku było słowo, tylko czyje?

Zęby siedmiu homininów znalezione w Afryce Południowej przebadali naukowcy. I wyciągnęli wnioski na temat jadłospisu tych człowiekowatych.

Australopitekowi przy jedzeniu było zielono

Wojciech Mikołuszko

17 stycznia 2025

Setki płaskich kawałków łupka z rytami znaleźli archeolodzy w kompleksie Vasagård na Bornhlomie. Skatalogowano je i odkryto ich funkcję.

Jak miniaturowe słońca miały zakończyć neolityczną katastrofę klimatyczną

16 stycznia 2025

Wyjątkowy system dziedziczenia ujawniły badania genetyczne przeprowadzone przez naukowców z Trinity College Dublin i archeologów z Bournemouth University w Dorset.

Wielka Brytania nie stroni od rządów kobiet. Od epoki żelaza

15 stycznia 2025

Media społecznościowe mogą stanowić zagrożenie dla psychiki młodych użytkowników – dowodzi międzynarodowy zespół badaczy. I wraz z American Academy of Pediatrics podpowiada, jak uniknąć problemów.

TikTok dozwolony od lat trzynastu? Praktyka niebezpiecznie różna od teorii

13 stycznia 2025

Dom ze słów, który zbudował, to wysoka wieża samotności, ale też głęboko empatyczny, gościnny schron, nad którym płonie niebo pytań Kanta i trzeszczą zakłady Pascala. [Artykuł także do słuchania]

Trzecia kultura Siwczyka. Andrzej Szuba: Dawca oddechu z Granicznej

Krzysztof Siwczyk

12 stycznia 2025

Podkast

Podkast 119. Marcin Wilkowski: Ludzie i boty – wspólnie ocalimy historię

Czy pradawny web był bogatszy niż dzisiejszy? Co z zasobów internetu ocalać od zapomnienia? Czy historyk powinien być nostalgiczny? Rozmowa z Marcinem Wilkowskim z Centrum Kompetencji Cyfrowych UW zajmującym się archiwistyką Webu i innowacjami w sektorze kultury.

Karol Jałochowski

9 stycznia 2025

Stężenie ołowiu w powietrzu osiągało w czasach Pax Romana i nieco później rekordowe poziomy. Miało to swoje konsekwencje dla całej populacji.

Ołów wpływa na IQ człowieka. Już od czasów rzymskich

7 stycznia 2025

Pytanie to podjął niedawno brytyjski historyk Richard Overy w książce „Why War?” (Dlaczego wojna?). Tytuł nawiązuje do słynnej wymiany listów między Albertem Einsteinem i Zygmuntem Freudem w latach 30. XX w. [Artykuł także do słuchania]

Pokój daje dobrobyt i stabilność, dlaczego więc ludzie wybierają wojnę

Edwin Bendyk

7 stycznia 2025

Polityka z dnia 7 stycznia 2025

Coś ty zbroił, człowieku?

Precyzyjną mapę genetycznych powiązań Europejczyków w czasie od późnej epoki żelaza po wczesne średniowiecze stworzyli brytyjscy badacze. Wykorzystali w tym celu innowacyjne narzędzie analityczne o nazwie Twigstats.

Wszyscy byliśmy Skandynawami, czyli genetyczne wędrówki w pierwszym tysiącleciu

2 stycznia 2025

Dlaczego nasza 3,2-milionowa krewna i jej koledzy nie mogli pochwalić się imponującymi umiejętnościami biegowymi? Najnowsze badania dostarczają nowych informacji na temat ewolucji ludzkiej anatomii i kluczowych cech umożliwiających szybkie poruszanie się.

Lucy miała swoją piętę Achillesa. A w zasadzie ścięgno

Jaki dystans pokonaliśmy? Jaki jeszcze musimy pokonać?

Postęp w dziedzinie równości płci

Scientific American z dnia 1 stycznia 2025

Postęp w dziedzinie równości płci

Środowisko Gangesu od lat ulega degradacji. Naukowcy biją na alarm: święta rzeka Indii przypomina dziś rynsztok.

Cuchnące sacrum

Wiedza i Życie z dnia 1 stycznia 2025

Cuchnące sacrum

Najnowsze badania pokazują, że powszechny dochód podstawowy może poprawić jakość życia

Jak działa dochód podstawowy?

Allison Parshall

Scientific American z dnia 1 stycznia 2025

Jak działa dochód podstawowy?

W niedawnej publikacji na łamach „Child Development” Leleu i jego zespół potwierdzili, że percepcja twarzy przez niemowlęta jest wspomagana zapachem ciała matki – i ustalili, że wpływ zapachu maleje wraz ze wiekiem.

Nosem i okiem – tak uczą się niemowlęta

Simon Makin

Scientific American z dnia 1 stycznia 2025

Nosem i okiem

Znajomość informacji zakodowanej w DNA pozwala odkryć przyczyny wielu chorób, a także dobrać leki skrojone na miarę pacjenta. Umożliwia też dokładne prześledzenie historii ewolucyjnej naszego gatunku i zbadanie różnorodności genetycznej pomiędzy ludźmi. Jest także jednym z podstawowych narzędzi w pracy śledczych.

Współczesna kryminalistyka zaczęła się od trzech liter

Katarzyna Kornicka-Garbowska

Wiedza i Życie z dnia 1 stycznia 2025

Molekularny odcisk palca

Najstarszy znany alfabet odkryty w ruinach starożytnego miasta w Syrii.

Prezenty dla Silanu

Wiedza i Życie z dnia 1 stycznia 2025

Prezenty dla Silanu

Nie tylko kroją, siekają i miażdżą pokarm. Naukowcy potrafią z nich coraz więcej wyczytać. A może nawet wywróżyć przyszłość?

Kronika ustna, czyli o czym pamiętają i informują zęby

Ewa Nieckuła