Bierzcie i programujcie w tym wszyscy. Zmarł Thomas E. Kurtz

Na początku lat 60. XX w. komputery nie były osobiste, a tym bardziej przenośne – były wielkie jak szafy lub wręcz całe meblościanki. Były też, siłą rzeczy, bardzo drogie, kosztowne w eksploatacji (niektóre ze względu na olbrzymie zużycie prądu wymagały osobnych linii zasilania) i kłopotliwe w konserwacji (znajdowanie elementu, który się zepsuł, trwało zwykle dłużej niż jego wymiana). Dostęp do nich mieli tylko wyspecjalizowani naukowcy, którzy mieli kompetencje niezbędne, by móc z nich korzystać. Nic bowiem w ich obsłudze nie było intuicyjne ani rutynowe, ich programowanie wymagało zaawansowanej wiedzy matematycznej i za każdym razem było przedsięwzięciem pionierskim oraz pracochłonnym. A gdy już program udało się uruchomić, na wynik obliczeń czekano nierzadko tygodniami.

Trudno się dziwić, że komputery – nieliczne, widywane głównie w filmach science-fiction – powszechnie uważano za urządzenia dalece elitarne, niedostępne dla zwykłych śmiertelników. Nie do pomyślenia było wtedy, aby ktoś na poważnie postrzegał je jako przedmioty powszechnego użytku, jak samochody czy pralki. A jednak Thomas E. Kurtz, wykładowca matematyki w Dartmouth College, przy wsparciu swego szefa Johna G. Kemeny’ego uznał za realny plan, by umożliwić korzystanie z nich nawet studentom kierunków humanistycznych, a więc nie mających żadnych z wymaganych do tego kompetencji technicznych. Jak sam wspomniał po latach w wywiadzie, był to „całkowicie szalony pomysł”.

Pierwszym krokiem na drodze do egalitaryzacji komputerów był opracowany przez Kurtza i Kemeny’ego Dartmouth Time-Sharing System – metoda dzielenia czasu pracy komputera na wielu użytkowników jednocześnie. Do tej pory w danym momencie z mocy obliczeniowej maszyny mogła korzystać tylko jedna osoba, natomiast po wprowadzeniu systemu Kurtza i Kemeny’ego była ona dzielona na kilka niezależnych procesów jednocześnie.

Szerszy dostęp do komputera na nic by się jednak studentom anglistyki lub historii sztuki zdał, gdyby nie potrafili z niego korzystać. Dr Kurtz i Dr Kemeny postanowili zatem stworzyć proste i możliwie intuicyjne w obsłudze, a przy tym uniwersalne w zastosowaniach oprogramowanie, pozwalające komputerowym laikom na kodowanie i uruchamianie własnych programów. Kolejnym warunkiem była zgodność z Dartmouth Time-Sharing System.

W roku 1964, wraz z pracującymi pod ich kierunkiem studentami stworzyli – bazując na językach oprogramowania FORTRAN i Agola-60 – zgodny z powyższymi założeniami język komputerowy BASIC, co było skrótem od Beginner’s All-Purpose Symbolic Instruction Code (Uniwersalny kod instrukcji symbolicznych dla początkujących). Korzystanie z niego rzeczywiście było proste i intuicyjne. Przykładowo, wpisanie komendy RUN (ang. uruchom) uruchamiało program, a komendy STOP – zatrzymywało go. Także w drugą stronę, od komputera do użytkownika, płynęły łatwe do zrozumienia komunikaty informujące o błędach. Pierwszy program napisany w BASIC-u przeszedł pomyślnie inicjację 1 maja 1964 roku o czwartej nad ranem w piwnicy gmachu Dartmouth College. Uruchomiony został na komputerze General Electric GE-225.

BASIC był nieporównywalnie bardziej przyjazny użytkownikowi niż wspomniane FORTRAN i Agola, a co więcej, można było go opanować w zaledwie dwie godziny. To sprawiło, że zyskał olbrzymią popularność wśród studentów, nie tylko w Dartmouth, ale na całym świecie.

Czas na masową ekspansję języka BASIC, wykraczającą poza mury uczelni i placówek naukowych, nadszedł jednak dopiero ponad dekadę później – co, nawiasem mówiąc, pokazuje, jak bardzo Kurtz i Kemeny wyprzedzili swe czasy – gdy rozpowszechnił się pierwszy komputer osobisty: Altair 8800. Dialekt (odmianę) języka BASIC dla tego konkretnego urządzenia opracowali Bill Gates i Paul Allen. Był to pierwszy produkt oferowany przez Microsoft. Później BASIC trafił m.in. do komputerów Apple oraz IBM PC.

Używany jest do dziś. Rozgałęził się w ponad dwieście dialektów, wciąż wykorzystują go systemy operacyjne, jest podstawowym narzędziem w nauczaniu programowania. Pomysł Kurtza nie był więc aż tak szalony.

Dartmouth Libraries/ArchiwumThomas E. Kurtz

Thomas E. Kurtz urodził się 22 lutego 1928 r. Ukończył Knox College i Princeton University, gdzie w 1956 roku uzyskał doktorat z matematyki. W tym samym roku został przez Kemeny’ego ściągnięty do Dartmouth, gdzie pracował do końca swej kariery. Za swoje osiągnięcia został wyróżniony m.in. przez American Federation of Information Processing Societies (1974) i Computer Society (1991, IEEE Computer Pioneer Award). W 1994 r. został przyjęty w poczet członków Association for Computing Machinery. Zmarł 12 listopada 2024 r. w wieku 96 lat.