Archeologia współczesności sięgnęła gwiazd

Nie mieli łopat i pędzli. Posłużyli się jedynie aparatami fotograficznymi. Oczywiście przydatne dla nich były wywiady z członkami kolejnych załóg (na International Space Station od 2000 r. przebywało 270 osób z 23 krajów), jednak nie powiedziały one wszystkiego. Dlatego Justin Walsh z Chapman University w Kalifornii poprosili w 2022 r. astronautów z ekspedycji 66 i 67 o dokumentowanie sześciu wybranych obszarów na stacji przez 60 dni. Powstało ponad 5 tys. zdjęć.

Artykuł prezentujący wyniki analizy fotografii dotyczy dwóch z sześciu przestrzeni: miejsca, które służyło do konserwacji sprzętu oraz pobliża latryny i sprzętu do ćwiczeń. Okazało się, że wykorzystywano je w zupełnie inny sposób, niż było to zaplanowane przez projektantów stacji. W pobliżu łazienki i sprzętu do ćwiczeń pojawiły się przybory toaletowe, torby zamykane na zamek błyskawiczny i rzadko używany komputer. Tam, gdzie miano konserwować sprzęt, powstał magazyn.

Eksperyment „Sampling Quadrangle Assemblages Research Experiment” (SQuARE) na ISS jest także przykładem na to, że archeolodzy nie muszą zajmować się tylko badaniem starożytnych ruin, ale i współczesności. Ich metody sprawdzają się w tym doskonale.

Śmieci zdradzają tajemnice

To rewolucyjne podejście zapoczątkował w 1973 r. William Rathje z University of Arizona. Jego zdaniem, współczesną kulturę materialną można badać tak samo, jak kultury starożytne: poprzez analizę śmieci, co nazwał, garbologią czyli śmietnikologią. Podczas Tucson Garbage Project odkrył, że dieta mieszkańców amerykańskiego miasteczka była znacznie mniej zdrowa, niż chcieli przyznać w ankietach.

John Schofield z University of Bristol poszedł o krok dalej, wprowadzając swoich studentów do garbologii w sposób praktyczny. Kazał im opuszczać salę wykładową i dokumentować ślady swojej własnej obecności na korytarzu. Wyniki – kubki po kawie, papierek po czekoladce, książka – nie były zaskakujące. To jednak była tylko wprawka. Innym razem Schofield i jego studenci przebadali Forda Transita, który przez 18 lat służył pracownikom miejscowego muzeum. Analiza papierów wozu, przepytywanie jego użytkowników oraz dokumentacja wnętrza pojazdu ujawniły wiele interesujących szczegółów. Znaleziono fragmenty ceramiki i narzędzi krzemiennych, ale też sierść psa czy popsute zabawki dziecięce, które wskazywały na to, że samochód był używany nie tylko do celów służbowych.

Archeologia współczesności staje jednak przed bardzo dużym wyzwaniem etycznym. Zwłaszcza jeśli zajmuje się badaniem współczesnych przestrzeni konfliktów, co doskonale zdiagnozowali i opisali Alfredo González-Ruibala i Gabriela Moshenski w książce „Ethics and the Archaeology of Violence”. Autorzy argumentują, że praca badaczy w takich miejscach jak obozy dla uchodźców czy miejsca zamachów terrorystycznych wymaga wyjątkowej delikatności – muszą uwzględniać szersze konteksty polityczne, ekonomiczne i społeczne, a także brać pod uwagę wpływ swoich działań na lokalne społeczności. Ich analizy mogą jednak pomóc w zrozumieniu długotrwałych skutków konfliktów i niesprawiedliwości społecznej, a tym samym prowadzić do kształtowania bardziej humanitarnej polityki.

Przyszłość rysuje się dziś

Archeologia to zatem nie tylko badanie śladów po przodkach współczesnego człowieka, ale także analiza śladów jego własnej codziennej działalności. Nie ma ograniczeń – garbologia, badania miejsc konfliktów czy kosmosu pokazują, jak szeroki może być zakres tej dziedziny. Oczywiście jej przyszłość leży w interdyscyplinarnym podejściu, które łączy tradycyjne metody z nowoczesnymi technologiami.

Badania na ISS pokazały, jak astronauci adaptują przestrzeń do swoich potrzeb. Analiza codziennych praktyk załogi może dostarczyć wskazówek dotyczących zarządzania niewielkimi przestrzeniami i zasobami w długoterminowych misjach. Dzięki niej możliwe będzie lepsze planowanie przyszłych habitatów, jeśli ludzie wyruszą na podbój kosmosu. Choć może i w tej kwestii przydałby się namysł etyczny.