Teoria szturchnięcia

Człowiek jest istotą rozrywaną sprzecznościami, a jedną z najważniejszych jest opozycja między ewolucyjnie wypracowanymi zdolnościami przetrwania w środowisku a zmiennością tegoż środowiska, generowaną przez samego człowieka. Ludzie mają skłonności do inercji, zachowań stadnych i konserwatywnych, bo pozwala to oszczędzać energię; zarazem rzeczywistość przeistacza się w zatrważającym tempie, co powoduje ogólną dezorientację i fatalne w skutkach błędy. Książka Impuls autorstwa Richarda H. Thalera i Cassa Sunsteina jest próbą odpowiedzi na te wyzwania.

Nieco generalizując, mamy dwie spójne odpowiedzi systemowe, które próbują uporządkować rzeczywistość społeczną – jedna kładzie nacisk na wolność wyboru jako wartość najwyższą (liberalizm, libertarianizm), druga zakłada ograniczenie ludzkich swobód poświęconych na ołtarzu arbitralnie pojmowanego dobra społeczeństwa, a nawet ludzkości (paternalizm). Autorzy Impulsu proponują własne rozwiązanie – libertariański paternalizm. Wychodzą z założenia, że człowiek nie jest do końca istotą racjonalną (większość rozwiązań ustrojowych czy ekonomicznych opiera się ich zdaniem błędnie na idealnych modelach racjonalnych ludzi, nazywanych przez autorów „ekonami”), nie zawsze więc potrafi dokonać trafnych wyborów. Co nie oznacza bynajmniej, że należy go niewolić i odgórnie za niego decydować. Tu pojawia się teoria impulsu (żartobliwie zwana teorią szturchnięcia). Otóż można człowieka nakierować w odpowiednią stronę, tworząc warunki do podejmowania właściwych decyzji. Sztukę tworzenia owych optymalnych warunków nazywają autorzy architekturą wyboru. Interesująca książka.

Richard H. Thaler, Cass R. Sunstein, Impuls. Jak podejmować właściwe decyzje dotyczące zdrowia, dobrobytu i szczęścia, przeł. Justyna Grzegorczyk, Zysk i S-ka, Poznań 2017