Podkast 128. Łach, Trippenbach, Demkowicz-Dobrzański: Mechanika kwantowa – 100 lat minęło, a ferment nie ustaje

Stanisław Ignacy Witkiewicz miał wiele zainteresowań. I zapewne najbardziej interesujące były te, o których mówi się najrzadziej. Te, które miał na myśli, kiedy w rubryce „zawód” wpisywał: filozof.

Dowodem są choćby jego eseje z lat 30., w których dawał nie tylko wyraz biegłej znajomości współczesnych mu odkryć w dziedzinie mechaniki kwantowej – nauki, która obchodzi w tym roku symboliczne setne urodziny – lecz także zdolność antycypowania przyszłych dyskusji na jej temat.

Weźmy choćby fragment tekstu „O zjawiskowości tzw. przedmiotu rzeczywistego i fizykalnego jako jego części i o obserwatorze w równaniach fizyki, czyli o niesamowystarczalności czystego poglądu fizykalnego”:

„Jeszcze jaskrawiej występuje problem obserwatora i operatora w mikrofizyce w związku z eksplicytnym wymaganiem brania pod uwagę tylko tego, co obserwowalne. […] Obserwator nie tylko wślizgnął się tu […], on po prostu rozsiadł się w odnośnych równaniach jak w fotelach […]. Musi on być przyjęty jako stały, zanawiasowy element konieczny poglądu fizykalnego, który przez to traci swój charakter pseudoobiektywności absolutnej […]. Wróg czystego fizykalizmu, którego pozorne niegdyś pokonanie było złudnym tryumfem materializmu, znajduje się już wewnątrz fortecy”.

Autor „Szewców” rozprawiał w nim o fermencie filozoficznym wywołanym przez pojawienie się nauki, która kazała zrewidować pojęcie obserwatora i obiektywnej, niezależnej od aktu obserwacji rzeczywistości. Ferment ten trwa do dziś – i to właśnie o nim opowiadają goście pulsara.

Panowie wyjaśniają też, dlaczego, ustanawiając 2025 r. Międzynarodowym Rokiem Nauki i Technologii Kwantowej, UNESCO za przełomowy uznała wkład Wernera Heisenberga, a nie Maxa Plancka, Alberta Einsteina, Nielsa Bohra czy Erwina Schrödingera.

Demkowicz-Dobrzański, Trippenbach i Łach diagnozują kondycję, w której znajduje się dziś nauka kwantowa. Różnią ich szczegóły opinii, łączy jedno uczucie: nienasycenie.