Wolontariat receptą na zdrowie psychiczne nastolatków
Mój najstarszy syn na studiach jako wolontariusz uczył informatyki w lokalnych szkołach podstawowych i średnich. Po ukończeniu studiów wyznał mi, że czas spędzony z uczniami był dla niego jednym z najbardziej satysfakcjonujących doświadczeń na uczelni. Według najnowszych danych empirycznych mogło ono również poprawić jego zdrowie psychiczne. Jest już wiele dowodów dostarczonych przez badania przeprowadzone z udziałem dorosłych, że wolontariat – robienie czegoś dla kogoś innego lub dla społeczności – jest korzystny dla zdrowia fizycznego i psychicznego i generalnie poprawia samopoczucie. Ustalono, że przekonanie o znaczeniu wolontariatu dla tych, którzy nas otaczają, jest jednym z istotnych powodów, dla których wpływa on pozytywnie na dobrostan psychiczny.
Obecnie badacze odkrywają podobne powiązania ze zdrowiem zarówno fizycznym, jak i psychicznym u dzieci i młodzieży. Przeprowadzony jakiś czas temu eksperyment wykazał, że uczniowie dziesiątej klasy, którzy przez dwa miesiące byli wolontariuszami w szkole podstawowej, wykazywali mniej oznak stanów zapalnych i niższe wskaźniki otyłości w porównaniu z uczniami, którzy nie uczestniczyli w wolontariacie. Wyniki dokonanej w 2023 roku analizy świadczą, że wśród ponad 50 tys. dzieci i młodzieży objętych National Survey of Children’s Health młodzi ludzie, którzy podejmowali prace społeczne lub pracowali jako wolontariusze w ciągu ostatnich 12 miesięcy, częściej pozostawali w bardzo dobrym lub doskonałym zdrowiu oraz zachowywali spokój i kontrolę w obliczu wyzwań, jak również m.in. wykazywali mniejszą podatność na stany lękowe w porównaniu z tymi, którzy nie pracowali społecznie.
Oczywiście mamy tu do czynienia jedynie z korelacjami. „Niewykluczone, że dzieci, które były wolontariuszami, pozostawały już wcześniej w świetnym zdrowiu” – mówi współautor studium Kevin Lanza, który zajmuje się zdrowiem środowiskowym w UTHealth Houston School of Public Health.
Niemniej wobec alarmującego wzrostu problemów ze zdrowiem psychicznym u młodych ludzi Lanza i inni uważają, że te wstępne wyniki są wystarczająco obiecujące, aby uzasadniały kontynuację badań. W 2021 roku amerykański chirurg generalny Vivek Murthy ostrzegł, że odsetek młodych ludzi zgłaszających uporczywe poczucie smutku lub beznadziejności wzrósł o 40% w ciągu poprzedniej dekady i wzrost ten zaczął się jeszcze przed pandemią. Liczba uczniów szkół średnich poważnie rozważających próbę samobójczą wzrosła o 36%. W pierwszych latach pandemii odsetek młodych ludzi z objawami depresji i lęku się podwoił. Eksperci są zdania, że oprócz pandemii istnieje wiele innych możliwych przyczyn tego stanu, jak spolaryzowanie środowiska politycznego, zmiany klimatu, skutki korzystania z mediów społecznościowych i okoliczności osobiste.
Szukając sposobów przeciwdziałania tym problemom, badacze wskazują na znaczenie „współuczestnictwa” – zapewniania wsparcia lub dzielenia się zasobami z innymi bądź pomagania w osiągnięciu wspólnego celu – jako istotnego elementu rozwoju społecznego i emocjonalnego nastolatków. Młodzi ludzie mają potrzebę utrzymywania kontaktów i przynależności. „Istotnym elementem okresu dojrzewania i wczesnej dorosłości jest ustalenie, gdzie można być potrzebnym i użytecznym – bez wątpienia są to kluczowe aspekty naszego zdrowia psychicznego” – mówi psycholog rozwojowy Andrew Fuligni, jeden z dyrektorów Center for the Developing Adolescent na University of California w Los Angeles.
Wolontariat to jeden z dobrych sposobów, w jaki młodzi ludzie mogą wnieść swój wkład. Istotność bycia ważnym dla innych i dla szerszego środowiska społecznego „bardzo dobrze przekłada się na potrzebę nastolatków, aby odgrywać istotną rolę w swojej społeczności”, mówi psycholożka rozwojowa Parissa Ballard z Wake Forest University School of Medicine. W niewielkim badaniu pilotażowym z 2022 roku Ballard i jej współpracownicy przetestowali wolontariat jako środek interwencyjny dla dziewięciu osób w wieku od 14 do 20 lat, u których niedawno zdiagnozowano łagodną lub umiarkowaną depresję lub stany lękowe i które zostały zrekrutowane za pośrednicwem swoich lekarzy prowadzących. Po 30 godzinach wolontariatu w schroniskach dla zwierząt, bankach żywności i innych organizacjach społecznych zmniejszenie objawów depresji wśród uczestników wyniosło średnio 19%.
Wszyscy uczestnicy badania czerpali przyjemność z wykonywanej pracy oraz zgłaszali poczucie dumy i spełnienia. „Młodzi ludzie, którzy zmagali się z lękiem, mówili, że byli wcześniej bardzo niespokojni, a potem poczuli się o wiele lepiej” – mówi Ballard. Jakkolwiek wolontariat nie powinien zastępować leczenia psychiatrycznego, może być pomocny w połączeniu z innymi formami terapii. Obecnie usiłuje ona potwierdzić tę hipotezę w ramach szerzej zakrojonego badania.
Z czego wynikają korzyści? Pomaganie innym poprawia nastrój i podnosi samoocenę. Zapewnia podatny grunt do budowania więzi społecznych. Odwraca również uwagę ludzi od negatywnych rzeczy i może zmienić sposób postrzegania samego siebie.
Wielu nastolatków twierdzi, że nie czują się ważni, mówi Ballard. „Wolontariat może zmienić postrzeganie własnej osoby, dać poczucie pewności siebie i sprawczości”. Lanza nazywa go „kanałem zdrowia”. Dodaje, że „wyposaża on młodych ludzi w umiejętności, które pozwalają skuteczniej kontrolować lęk”.
Niemniej wolontariat może mieć również wady. Fuligni i jego współpracownicy odkryli, że zdrowie psychiczne młodych ludzi może ucierpieć, jeśli będą mieli poczucie, że ich wkład jest niedoceniany ze względu na płeć, rasę lub tożsamość etniczną. A jeśli nabiorą przekonania, że zmusza się ich do pracy charytatywnej lub że nie robią nic istotnego, doświadczenie to może być wręcz szkodliwe, mówi Ballard. W jednym z raportów wykazano, że osoby, od których wymagano udziału w wolontariacie za młodu, rzadziej decydowały się na podjęcie tego rodzaju pracy w późniejszym wieku. „Młodzi ludzie muszą sami wybrać coś, co ma dla nich znaczenie” – mówi Ballard. Dorośli mogą tu pomóc, przedstawiając dostępne możliwości i sprawdzając, czy oferujące je instytucje są odpowiednio przygotowane, by zapewnić pozytywne doświadczenia.
Gdy takie sytuacje są starannie przemyślane, wolontariat przynosi korzyści nie tylko samym wolontariuszom. Pomaga także ludziom i społecznościom, na których rzecz jest on podejmowany. „Na wolontariacie mogą dobrze wychodzić obie strony” – mówi Lanza.