Nagrody Nobla 2024
Fizjologia lub medycyna
Laureatami zostali Victor Ambros i Gary Ruvkun. Uhonorowano ich za odkrycie mikroRNA (jest to klasa bardzo krótkich cząsteczek RNA, jednoniciowych i niekodujących) i jego roli w regulacji genów w organizmach wielokomórkowych. MikroRNA wchodzi w skład kompleksów wiążących się z mRNA, powstającym na bazie informacji zawartej w DNA. Takie kompleksy opóźniają produkcję białek. Odkrycie ma fundamentalne znaczenie dla zrozumienia, jak działają komórki. Naukowcy pracują też nad tym, jak „oszukiwać” komórki nowotworowe, aby pochłaniały mikroRNA mogące zatrzymać proces ich namnażania się. (OOŚ)
Fizyka
Komisja noblowska nagrodziła Amerykanina Johna J. Hopfielda z Princeton University i Brytyjczyka Geoffreya E. Hintona z University of Toronto za „fundamentalne odkrycia i wynalazki, umożliwiające uczenie maszynowe za pomocą sztucznych sieci neuronowych”. Ich odkrycia stanowiły podwaliny prac nad rozwojem sztucznej inteligencji (AI). John Hopfield stworzył pamięć asocjacyjną, która może przechowywać i rekonstruować obrazy oraz inne rodzaje wzorców w danych. Geoffrey Hinton wynalazł metodę pozwalającą na autonomiczne znajdowanie właściwości w danych, a więc wykonywanie zadań takich jak identyfikacja określonych elementów na obrazach. Prace obu badaczy sięgają lat 80. ub.w. i zgodnie z pierwotnymi założeniami Nagrody Nobla już dziś przynoszą ogromne korzyści praktyczne. Sztuczne sieci neuronowe zostały wykorzystane w rozwoju tak różnych dziedzin fizyki jak fizyka cząstek elementarnych, nauka o materiałach i astrofizyka. Stały się również częścią naszego codziennego życia, np. w systemach rozpoznawania twarzy i programach translacyjnych. (WŚ)
Chemia
Uhonorowano trzy osoby: połowa nagrody przypadła Amerykaninowi Davidowi Bakerowi, natomiast druga część po połowie Brytyjczykom Demisowi Hassabisowi oraz Johnowi J. Jumperowi. Pierwszy z uczonych został nagrodzony za prace nad komputerowym projektowaniem struktury białek (program Rosetta), natomiast pozostali dwaj – za programy do przewidywania struktury protein na bazie sekwencji aminokwasów (AlphaFold 1 i 2). Można dodać, że systemy te powstały na bazie AlphaGo, czyli programu do gry w go. Dzięki tym odkryciom możliwe jest już przewidywanie nieznanych dotychczas struktur białkowych z precyzją sięgającą 90%, podczas gdy jeszcze kilka lat temu nie przekraczała ona 40%. Do pracy zostały mocno zaprzęgnięte sieci neuronowe, sztuczna inteligencja oraz uczenie maszynowe (a więc to, co było przedmiotem tegorocznej nagrody z dziedziny fizyki). Oczywiście punktem wyjścia były wyniki doświadczalne w postaci milionów zbadanych metodami krystalograficznymi trójwymiarowych struktur białek.
Dzięki wykorzystaniu metod stworzonych przez tegorocznych laureatów możliwe będzie m.in. badanie np. struktur białek kolca wirusa SARS-CoV-2, projektowanie nowych nanostruktur, inhibitorów wirusów, silników molekularnych czy czujników fentanylu. Warto dodać, że Brytyjczycy są pracownikami firmy DeepMind Technologies Ltd, której właścicielem od 2014 r. jest firma Google. Dzięki współczesnym superkomputerom oraz sztucznej inteligencji dokonał się więc realny szybki przełom w tej dziedzinie. (MD)